Το χειροκρότημα.

Να χειροκροτεί κανείς ή να μη χειροκροτεί;

(μια χιουμοριστική προσέγγιση στο έθιμο του χειροκροτήματος
 στις συναυλίες κλασικής μουσικής)

Κάτι περίεργο θα σας κάνει, εγγυημένα, εντύπωση την πρώτη φορά που θα πάτε σε μια συναυλία: Κανείς δε χειροκροτεί όταν η ορχήστρα σταματάει να παίζει!

«Τι στην ευχή συμβαίνει μ' αυτό το κοινό;» αναρωτιέστε. «Αφού οι μουσικοί έπαιξαν υπέροχα!»

Εξήγηση: Το πλήθος, έχοντας παρακολουθήσει το πρόγραμμα, ξέρει ότι το κομμάτι δεν έχει τελειώσει - μόνον ένα μέρος του ή τμήμα μέρους έχει ολοκληρωθεί. Γι’ αυτό περιμένουν. Θα αισθανθείτε πολύ αμήχανοι αν αρχίσετε να επευφημείτε και να χειροκροτείτε με ενθουσιασμό μόνο και μόνο για να διαπιστώσετε ότι η μουσική συνεχίζεται και 1.864 άνθρωποι σας κοιτάζουν τουλάχιστον περίεργα!

Αν και δε συμφωνούμε με το έθιμο της αναμονής, θέλουμε να αισθάνεστε άνετα. Να μερικά γενικά στοιχεία που δείχνουν ότι η μουσική έχει τελειώσει οριστικά:

• Ο μαέστρος κατεβάζει τα χέρια του και τα κρατάει κατεβασμένα. (Αν δεν θέλει να χειροκροτήσετε, ο μαέστρος καμιά φορά το δείχνει κρατώντας τα χέρια του ψηλά και περιμένοντας υπομονετικά).
  
  
• Όλοι οι μουσικοί στη σκηνή ακουμπούν κάτω τα όργανά τους.
  
  
• Όλοι γύρω σας αρχίζουν να χειροκροτούν.
  
  
• Τα φώτα της αίθουσας ανάβουν.
  
  
• Οι μουσικοί κατεβαίνουν από τη σκηνή, κουβαλώντας ο καθένας το όργανο του.
  
  
• Σύσσωμο το κοινό εγκαταλείπει την αίθουσα.
  
  
• Το συνεργείο καθαρισμού μπαίνει και αρχίζει να… σφουγγαρίζει τη σκηνή.

Φυσικά, εσείς θα έχετε πιο σίγουρα στοιχεία που σας δείχνουν πότε έχει τελειώσει όλο το κομμάτι - με όλα τα μέρη του. Για παράδειγμα, μπορείτε να κοιτάξετε το πρόγραμμα. Σας λέει πάντα, κάτω από το όνομα του κομματιού που ακούτε, πόσα μέρη έχει. (Μην ξεχνάτε: Οι περισσότερες συμφωνίες έχουν τέσσερα, και τα κοντσέρτα τρία.)

Καμιά φορά, μπορεί να συναντήσετε και κανένα κομμάτι όπου μερικά μέρη είναι ενωμένα ή ακόμη και όλο το κομμάτι ακούγεται χωρίς διακοπή, με αποτέλεσμα να δυσκολεύει τον εντοπισμό της έναρξης του επόμενου μέρους.

Τον παλιό καιρό, όταν η κλασική μουσική ήταν μουσική του λαού, το κοινό εξέφραζε την επιδοκιμασία (ή την αποδοκιμασία) του για μια παράσταση κατά τη διάρκεια της. Οι συναυλίες ήταν μεγάλες, διασκεδαστικές, υγιεινές, ελεύθερες για όλους - όπως οι σημερινές συναυλίες ροκ.

Ένας λόγος που η δημοτικότητα της κλασικής μουσικής έχει πέσει τον τελευταίο αιώνα είναι, κατά τη γνώμη μας, η απώλεια της διασκέδασης που συνόδευε τη συναυλιακή εμπειρία. Είναι σίγουρο ότι τα κομμάτια αυτά είναι κλασικά, αλλά αυτή η καθαγιαστική αντίληψη έχει τραβηχτεί στα άκρα. Ο Μπετόβεν ποτέ δε θα περίμενε από το κοινό του να είναι σιωπηλό πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά από την εκτέλεση των συνθέσεών του. Αν ήταν ζωντανός σήμερα, τότε είναι που θα νόμιζε πραγματικά ότι χάνει την ακοή του!

Ευτυχώς, στα πλαίσια της προσπάθειας που κάνουν οι ορχήστρες για να ξανακερδίσουν το χαμένο κοινό των αιθουσών, η ακαμψία αυτή σιγά-σιγά υποχωρεί. Το κοινό έχει μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης. Οι μαέστροι, που για δεκαετίες ήταν απλώς μουγκοί που έκαναν νοήματα με τα χέρια πάνω στη σκηνή, έχουν τώρα μερικές φορές την ελευθερία να μιλάνε από το βάθρο τους. Ελπίζουμε ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί, και μια μέρα θα μπορούμε να χειροκροτούμε οποιαδήποτε στιγμή υπάρχει κάτι που να αξίζει χειροκρότημα.

(αποσπάσματα από το βιβλίο: Pogue David-Speck Scott, «Κλασική μουσική για πρωτάρηδες», Κλειδάριθμος, Αθήνα 1998, σελ. 161-163)